بر اساس گزارش ها و تحقیقات صورت گرفته، “خشونت علیه زنان باردار” پدیده ای پنهان و شایع در جامعه است که ابعاد آن بهت‌آور است.
یافته‌ها نشان می‌دهد که بیش از ۶۵ درصد از زنان خشونت‌دیده، سابقه خشونت از سوی همسرانشان را در دوران بارداری داشته‌اند.
این گزارش، با روایت‌های شخصی و دیدگاه‌های پزشکان و فعالان اجتماعی، به بررسی دلایل و خلأهای قانونی در مواجهه با این معضل می‌پردازد.
آمار و ابعاد پنهان خشونت علیه زنان باردار در ایران چیست؟
یافته های پژوهش‌های داخلی نشان می‌دهد که ۸۲/۸ درصد زنان باردار در ایران حداقل یکی از انواع خشونت (جسمی، روانی، مالی و…) را در دوران بارداری تجربه کرده‌اند. کمترین تخمینی که از این پژوهش‌ها به دست می‌آید، شیوع ۵۲ درصدی تجربه خشونت بین زنان باردار است؛ به این معنا که حداقل یکی از هر دو زن باردار، قربانی خشونت است.
شایع ترین شکل خشونت در این دوران، خشونت روانی و در مرتبه بعدی، خشونت جنسی، اقتصادی و جسمی است. در بسیاری از موارد، این رفتارها پنهان یا اصلاً به عنوان خشونت تلقی نمی‌شوند.
این در حالی است که به گفته یک پزشک جوان، تعداد زنان باردار خشونت‌دیده‌ای که به مراکز درمانی مراجعه می‌کنند آنقدر زیاد است که نمی‌توان گفت “قبح فرهنگی” واقعاً جلوی خشونت به زنان باردار را می‌گیرد.
روایت‌های شخصی نیز ابعاد دردناک این معضل را روشن می‌سازد. «ندا»، زن ۲۸ ساله، از خشونت فیزیکی همسرش در دوران بارداری دوم خود می‌گوید: “حاملگی من جهنم بود… شوهرم هر بار من را می‌زد… دستش را می‌گذاشت روی شکمم و از بچه معذرت می‌خواست اما باز هم این کار را تکرار می‌کرد.”
او تأکید می‌کند که بارداری، زن را در موقعیت ضعیف‌تری قرار می‌دهد و مردانی که این شرایط را درک می‌کنند، “بدتر می‌تازند.”
«پدیده»، زنی ۳۹ ساله و فوق‌لیسانس مدیریت، جنس دیگری از خشونت را تجربه کرده است: فشار اقتصادی و قطع حمایت مالی در دوران استراحت مطلق، با وجود اینکه همسرش مشکل مالی نداشته است. او می‌گوید همسرش قصد داشت او را تحت فشار بگذارد تا به‌سرعت به کار برگردد.
چرا پزشکان در مواجهه با زنان باردار خشونت دیده نمی‌توانند مداخله کنند؟
به گفته زینب حسینی، رزیدنت تخصص زنان و زایمان، و مسعود هاشمی، پزشک در یک درمانگاه خصوصی، زنان باردار خشونت‌دیده زیادی به مراکز درمانی مراجعه می‌کنند. اما در مواجهه با این موارد، پزشکان با چالش‌های جدی روبه‌رو هستند:
- نبود دستورالعمل قانونی: «زینب حسینی» تأکید می‌کند که “اینطور نیست که از نظر قانونی ملزم به یک استاندارد حرفه‌ای خاص باشم.” اقدامات پزشکان در مواجهه با این موارد، کاملاً به تشخیص و وجدان فردی‌شان بستگی دارد و ممکن است برای آن‌ها دردسرهایی نیز به بار آورد.
- ریسک‌های شخصی و حرفه‌ای: «مسعود هاشمی» می‌گوید به دلیل رفتار تهاجمی مردان در این شرایط، پزشکان از نظر اخلاقی باید اول به فکر سلامتی خود باشند و کمتر کسی را می‌شناسد که فراتر از وظیفه پزشکی خود، مداخله‌ای انجام دهد. مردان اغلب سعی می‌کنند اگر اتفاقی برای مادر یا جنین افتاد، آن را به گردن کادر درمان بیندازند.
- عدم تمایل زن به دخالت: به گفته پزشکان، در بسیاری از موارد حتی زنِ قربانی نیز مایل به دخالت مستقیم پزشک نیست.
«اعظم موسوی»، رئیس سابق انجمن متخصصان زنان و زایمان نیز نبود هرگونه دستورالعمل در مواجهه با زنان باردار خشونت‌دیده را تأیید می‌کند و می‌گوید: “اگر پزشکی کاری انجام می‌دهد و مداخله‌ای می‌کند، تشخیص خودش است.”
او معتقد است در زمانه‌ای که بر ازدیاد جمعیت تأکید می‌شود، باید دست‌کم برای سلامت روانی و جسمی جنین هم که شده، قوانین حمایتی از زنان باردار در نظر گرفته شود.
وضعیت زنان باردار خشونت دیده در خانه های امن چگونه است؟
زهرا افتخارزاده، بنیان‌گذار «خانه امن آتنا»، که از اولین مراکز حمایتی زنان خشونت‌دیده است، می‌گوید تعداد زنان باردار خشونت‌دیده اصلاً کم نیست و در کمال ناباوری، این پدیده بسیار پرتکرار است. وی تأکید می‌کند که “۶۵ تا ۷۰ درصد زنان خشونت‌دیده، سابقه خشونت‌دیدن در دوران بارداری را داشته‌اند.”
به گفته افتخارزاده، زنان باردار از نظر جسمی و روحی شرایط ویژه‌ای دارند و هدف راحت‌تری برای اعمال خشونت هستند، به‌ویژه اگر اساساً در خانواده سابقه بروز خشونت وجود داشته باشد. زن باردار از نظر غریزی باید علاوه بر خودش از جنین نیز مراقبت کند، بنابراین “دائم در موقعیت ضعیف‌تری قرار می‌گیرد” و مرد نیز “سخت‌تر و سنگین‌تر خشونت می‌کند.”
وی می‌گوید: “اولین کاری که ما در مواجهه با این زنان انجام می‌دهیم، افزایش توان و قدرت آن‌هاست تا دست‌کم تا اندازه‌ای توازن قوا برقرار شود.” این کار با اخذ حکم قضایی اسکان در خانه امن، شکایت حقوقی، دور کردن زن از محل خشونت و حمایت تمام و کامل از مادر برای بازیافتن توان تحلیل‌رفته‌اش آغاز می‌شود.
تحلیل دادرسی: بحران خشونت علیه زنان باردار؛ قصور سیستماتیک و نیاز به پروتکل‌های حمایتی
گزارش های موجود از شیوع گسترده “خشونت علیه زنان باردار”، پرده از یک بحران اجتماعی و سیستماتیک برمی‌دارد. با وجود هشدارهای کارشناسان و مشاهدات میدانی پزشکان، فقدان پروتکل‌های قانونی و حرفه‌ای برای شناسایی، ثبت و مداخله در این موارد، یک قصور سیستماتیک را نشان می‌دهد. این وضعیت، جان و سلامت مادر و جنین را به خطر می‌اندازد و بر آینده کودکان متولد شده نیز تأثیرات جبران‌ناپذیری می‌گذارد.
باید به جای تکیه بر وجدان فردی پزشکان، قوانین و دستورالعمل‌های مشخصی برای تمامی کادر درمان و مراکز بهداشتی تدوین شود که آن‌ها را موظف به گزارش‌دهی و ارجاع موارد خشونت به مراجع قضایی و اجتماعی کند.
این اقدام، باید با حمایت قضایی و انتظامی همراه باشد تا از امنیت مداخله‌گران و قربانیان اطمینان حاصل شود. این رویداد تلخ، یک یادآوری جدی است که سلامت بارداری، تنها به مراقبت‌های پزشکی فیزیکی خلاصه نمی‌شود و نیازمند یک شبکه حمایتی جامع برای مقابله با خشونت خانگی است.
بیشتر بخوانید:
- افشای آماری نگران کننده: خشونت علیه زنان 30 برابر مردان، داده ها همچنان محرمانه
- کوشا: نقش آفرینی نهاد وکالت در تهیه لوایح منع خشونت ضروری است
