خبرگزاری دادرسی؛ پدیده طلاق در سالمندی که به طلاق خاکستری نیز معروف است، دیگر یک موضوع نادر و عجیب نیست؛ بلکه به واقعیتی تلخ و رو به افزایش در جامعه ایران تبدیل شده است.
این روند، که جدایی زوجین پس از چندین دهه زندگی مشترک را شامل می‌شود، از یک سو زنگ خطری جدی برای سلامت نهاد خانواده است و از سوی دیگر، نشان‌دهنده مشکلات عمیق اجتماعی و حقوقی است که طی سال‌ها در سایه بی‌توجهی پنهان مانده‌اند.
در این پدیده، که با افزایش جمعیت سالمند و تغییرات سبک زندگی همراه شده، مسائل و چالش‌های پیچیده‌ای مطرح می‌شود که نیازمند توجه و بررسی تخصصی است.
طلاق در سالمندی: پدیده‌ای خاموش اما رو به فزونی
پدیده «طلاق خاکستری»، که به جدایی زوجین در سنین بالا و پس از سال‌ها زندگی مشترک اطلاق می‌شود، اکنون دیگر یک اتفاق نادر نیست؛ بلکه به یک واقعیت تلخ و رو به گسترش در ساختار خانواده ایرانی تبدیل شده است.
این روند، که اغلب در سکوت و بی‌توجهی پنهان مانده، نشان‌دهنده شکاف‌های عمیق و کهنه‌ای است که سرانجام در دوران سالمندی سر باز کرده‌اند.
برخلاف تصور رایج، دلایل این جدایی‌های دیرهنگام لزوماً به مسائل حاد و ناگهانی مانند خیانت یا اختلافات شدید محدود نمی‌شود؛ بلکه ریشه در سال‌ها انباشت نارضایتی، فشارهای اقتصادی، تنهایی و تغییر سبک زندگی دارد.
این امر، ضرورت توجه به سلامت روانی و اجتماعی سالمندان را بیش از پیش نمایان می‌سازد.
هشدارهای رسمی و آمارهای نگران‌کننده
هشدارهای اخیر مقامات مسئول، از جمله ریاست سازمان بهزیستی، بر روند فزاینده طلاق در میان سالمندان صحه می‌گذارد.
به گفته مسئولان، بیش از نیمی از سالمندان ایرانی دچار احساس غفلت و بی‌توجهی هستند و بخش قابل‌توجهی از زنان سالمند نیز به تنهایی زندگی می‌کنند.
این تنهایی، می‌تواند مقدمه‌ای بر تضعیف روابط خانوادگی و تشدید آسیب‌پذیری این قشر در برابر آسیب‌های اجتماعی باشد.
آمارهای رسمی سازمان ثبت‌احوال در سال‌های پایانی دهه ۱۳۹۰، افزایش چشمگیر طلاق در افراد بالای ۶۰ سال را تأیید می‌کند. به عنوان مثال، در سال‌های ۱۳۹۵، ۱۳۹۷ و ۱۳۹۸، آمار جدایی در این گروه سنی با رشد معناداری همراه بود.
در سال ۱۳۹۸، طلاق در این بازه سنی به طور میانگین شش برابر بیش از طلاق در گروه سنی ۵۱ تا ۶۰ سال گزارش شد.
با این وجود، از ابتدای دهه ۱۴۰۰، آمار رسمی و دقیقی در خصوص طلاق سالمندان منتشر نشده است؛ این خلأ آماری در حالی وجود دارد که هشدارهای کارشناسان اجتماعی و مقامات مسئول در مورد تشدید این پدیده ادامه دارد.
این شکاف آماری، تحلیل جامع و دقیق از ابعاد و پیامدهای این بحران اجتماعی را دشوار می‌سازد و نیاز به شفافیت بیشتر در ارائه اطلاعات را برجسته می‌کند.
در عین حال، برآورد مرکز آمار ایران از جمعیت سالمندان تنها در کشور (حدود ۶.۸ میلیون نفر) نشان‌دهنده یک بحران خاموش است که ابعاد آن نیازمند بررسی دقیق‌تر است.
تحلیل دادرسی از طلاق در سالمندی یا طلاق خاکستری
طلاق در سالمندی از منظر حقوقی
موضوع طلاق، فارغ از سن زوجین، تابع قوانین و مقررات مشخصی در قانون مدنی و آیین دادرسی مدنی است. در ایران، طلاق بر سه نوع است: طلاق به درخواست زوج، طلاق به درخواست زوجه و طلاق توافقی.
طلاق به درخواست مرد (زوج):
طبق ماده ۱۱۳۳ قانون مدنی، مرد هر زمان که بخواهد می‌تواند با پرداخت تمامی حقوق مالی زن (مهریه، نفقه، اجرت‌المثل و…) او را طلاق دهد.
در طلاق خاکستری نیز این قاعده برقرار است، هرچند ممکن است به دلیل طولانی بودن مدت زندگی مشترک، مسائل مربوط به تقسیم اموال مشترک و اجرت‌المثل ایام زوجیت پیچیدگی‌های بیشتری پیدا کند.
طلاق به درخواست زن (زوجه):
زن تنها در صورتی می‌تواند درخواست طلاق دهد که یکی از شروط ضمن عقد (مثل عسر و حرج) محقق شده باشد. عسر و حرج می‌تواند شامل سوءرفتار، عدم پرداخت نفقه، ترک زندگی مشترک و… باشد.
در دوران سالمندی، ممکن است مصادیق عسر و حرج متفاوت باشد، مانند عدم توانایی مرد در تأمین نیازهای عاطفی یا جسمانی زن یا حتی ابتلا به بیماری‌های صعب‌العلاج که زندگی را برای زن غیرقابل تحمل کند.
طلاق توافقی:
این نوع طلاق، که در سال‌های اخیر رایج‌ترین نوع طلاق بوده، در مورد زوجین سالمند نیز کاربرد دارد. در این حالت، زوجین درباره تمامی مسائل حقوقی (از جمله مهریه، نفقه و تقسیم اموال) توافق کرده و پس از طی مراحل قانونی، به زندگی مشترک خود پایان می‌دهند.
چالش های حقوقی در طلاق سالمندان
تقسیم اموال و دارایی‌ها:
یکی از مهم‌ترین چالش‌ها در طلاق سالمندان، نحوه تقسیم اموال و دارایی‌هایی است که طی ده‌ها سال زندگی مشترک و با تلاش هر دو نفر به دست آمده است. در این موارد، تعیین میزان سهم هر یک از زوجین در اموال مشترک (به خصوص اگر سند مالکیت به نام یک نفر باشد) نیازمند بررسی دقیق و کارشناسی است.
حقوق مالی زنان:
در بسیاری از موارد، زنان در دوران سالمندی به دلیل عدم توانایی در اشتغال و کسب درآمد، به حمایت‌های مالی شوهر خود وابسته‌اند. طلاق در این دوران می‌تواند منجر به مشکلات جدی اقتصادی برای زن شود.
مسائل مربوط به حضانت و نفقه فرزندان:
اگرچه در طلاق خاکستری معمولاً فرزندان بالغ هستند، اما گاهی مسائل مربوط به نفقه فرزندان در صورت معلولیت یا عدم توانایی در تأمین معاش، مطرح می‌شود.
دیدگاه دادرسی در خصوص طلاق در سالمندی
پدیده «طلاق خاکستری» زنگ هشداری است برای همه خانواده‌ها. جدایی پس از دهه‌ها زندگی مشترک، نه تنها نشان‌دهنده ناکارآمدی روابط عاطفی است، بلکه می‌تواند پیامدهای حقوقی و اقتصادی سنگینی برای زوجین، به‌ویژه برای زنان در پی داشته باشد.
به همین دلیل، آشنایی با حقوق و تعهدات قانونی در زندگی مشترک، از جمله مهریه، نفقه، و حقوق مربوط به اموال، امری ضروری است.
در صورت بروز اختلاف، مراجعه به مشاوران حقوقی و مددکاران اجتماعی می‌تواند راه‌حل‌های بهتری را پیش روی زوجین قرار دهد تا از آسیب‌های احتمالی دوران سالمندی جلوگیری شود.
بیشتر بخوانید:
- دیوان عدالت اداری: ابطال دستورالعمل الزام محاکم به ارجاع اجباری همه اقسام طلاق به سامانه “مسیر”
- تایید سه رای طلاق به دلیل عسر و حرج در هیات عمومی دیوان عالی کشور