یک قاضی بازنشسته و مدرس دانشگاه در یادداشتی تحلیلی، با استناد به قوانین و رویه قضایی، تأکید کرد که مبنای قانونی محاسبه مواعد در ابلاغ الکترونیک، «تاریخ درج ابلاغیه در سامانه ثنا» است، نه تاریخ مشاهده آن توسط مخاطب.
این شفاف‌سازی برای وکلا، قضات و اصحاب دعوا جهت جلوگیری از تضییع حقوق و انقضای مهلت‌های قانونی بسیار حائز اهمیت است.
معضل تعیین تاریخ دقیق ابلاغ الکترونیکی در عصر دیجیتال
به گزارش خبرگزاری دادرسی، در عصر تحول دیجیتال، سامانه ثنا (سامانه ابلاغ الکترونیک قضایی) به یکی از ارکان اصلی فرآیند دادرسی در قوه قضاییه تبدیل شده است.
با این حال، یکی از پرچالش‌ترین مسائل در این حوزه، تعیین تاریخ دقیق ابلاغ است؛ پرسشی که بارها در محاکم و میان وکلا، قضات و اصحاب دعوا مطرح می‌شود: “آیا تاریخ ابلاغ همان تاریخ مشاهده ابلاغیه در سامانه است یا تاریخ درج و وصول آن در حساب کاربری؟”
پرویز اکبری، قاضی بازنشسته و مدرس دانشگاه، در یادداشتی تحلیلی به این سؤال پاسخ داده است. او تأکید می‌کند که پاسخ به این سؤال نه تنها اهمیت حقوقی، بلکه اثر مستقیم بر مواعد قانونی، اعتبار تصمیمات قضایی و امکان اعتراض یا واخواهی دارد.
متن یادداشت به شرح زیر است:
مقدمه
در عصر تحول دیجیتال، سامانه ثنا (سامانه ابلاغ الکترونیک قضایی) به یکی از ارکان اصلی فرآیند دادرسی در قوه قضاییه تبدیل شده است. یکی از پرچالش‌ترین مسائل در این حوزه، تاریخ دقیق ابلاغ است؛ پرسشی که بارها در محاکم و میان وکلا، قضات و اصحاب دعوا مطرح می‌شود:
آیا تاریخ ابلاغ همان تاریخ مشاهده ابلاغیه در سامانه است یا تاریخ درج و وصول آن در حساب کاربری؟
پاسخ به این سؤال نه فقط اهمیت حقوقی بلکه اثر مستقیم بر مواعد قانونی، اعتبار تصمیمات قضایی و امکان اعتراض یا واخواهی دارد. در ادامه، پاسخی مستند، مستدل و اقناعی به این پرسش ارائه می‌کنیم؛ با استناد به نظریات اداره حقوقی قوه قضاییه، رویه قضایی و مثال‌های کاربردی.
مبنای قانونی و نظریه اداره کل حقوقی
مطابق با نظریه‌های مشورتی متعدد اداره کل حقوقی قوه قضاییه، تاریخ ابلاغ در سامانه ثنا، همان تاریخ درج ابلاغیه در حساب کاربری مخاطب است، نه تاریخ مشاهده آن.
به عبارت دیگر، همین که ابلاغیه در «بخش ابلاغیه‌های جدید» در حساب شخص قرار گیرد، قانوناً ابلاغ انجام شده تلقی می‌شود؛ حتی اگر فرد هرگز وارد سامانه نشده و آن را نخوانده باشد.
مستندات و دلایل حقوقی
۱. ماده ۱ آیین‌نامه نحوه ابلاغ اوراق قضایی الکترونیکی (مصوب ۱۳۹۵):
«ابلاغ الکترونیکی، ابلاغی است که از طریق درج در سامانه به حساب کاربری شخص ابلاغ‌شونده ارسال می‌گردد.»
۲. ماده ۱۸ همان آیین‌نامه:
«ابلاغ از زمان درج در سامانه، تحقق‌یافته تلقی می‌گردد و مبدأ محاسبه مواعد قانونی خواهد بود.»
۳. در نظریه مشورتی صادره از اداره حقوقی اعلام می‌دارد:
«تاریخ درج ابلاغ در سامانه، تاریخ تحقق ابلاغ است و تاریخ مشاهده مؤثر در آن نیست.»
رویه قضایی و برداشت قضات
در عمل، بسیاری از دادگاه‌ها با استناد به همان تاریخ درج ابلاغیه در سامانه، مهلت اعتراض یا تجدیدنظر را محاسبه می‌کنند و دفاعیه‌هایی که به استناد “عدم مشاهده” تنظیم شده‌اند، معمولاً مسموع واقع نمی‌شوند، مگر در مواردی خاص مانند عدم دسترسی اثبات‌شده به اینترنت یا سامانه.
به عنوان نمونه، در پرونده‌ای در دادگاه تجدیدنظر استان تهران (رای شماره ۹۹۰۹۹۷۲۲۲۰۴۰۰۵۵۷)، تجدیدنظرخواه مدعی شد که ابلاغیه را ندیده است، اما دادگاه با استناد به تاریخ درج در سامانه و ماده ۱۸ آیین‌نامه، تجدیدنظر را خارج از مهلت تشخیص داد.
مثال کاربردی
فرض کنید رأیی در تاریخ ۱ تیر ۱۴۰۴ در سامانه ثنا درج می‌شود. مخاطب، تا ۵ تیر آن را مشاهده نمی‌کند. اگر رأی قابل تجدیدنظر باشد و مهلت تجدیدنظر ۲۰ روزه باشد، مهلت از ۱ تیر آغاز می‌شود نه ۵ تیر، و در نتیجه در ۲۰ تیر به پایان می‌رسد.
اگر مخاطب در ۲۲ تیر تجدیدنظرخواهی کند و دفاع کند که “من تازه دیروز متوجه ابلاغ شدم”، این ادعا مسموع نیست مگر آنکه بتواند اثبات کند دچار عذر موجه بوده یا اصلاً دسترسی به سامانه نداشته است.
آثار مشاهده ابلاغیه، جدا از تاریخ ابلاغ
البته نباید فراموش کرد که مشاهده ابلاغیه، در برخی موارد آثار حقوقی دارد؛ از جمله:
ممکن است مبنای حضوری شدن رأی تلقی شود.
در برخی موارد، احراز علم و آگاهی خوانده یا محکوم‌علیه را اثبات می‌کند.
در شکایت از آرا غیابی، عدم مشاهده ممکن است مبنای واخواهی واقع شود، ولی مانع از شروع مهلت قانونی نیست.
پیامک‌های ابلاغیه چه تأثیری دارند؟
باید توجه داشت که پیامک‌هایی که از سامانه ثنا به مخاطب ارسال می‌شود، صرفاً جنبه اطلاع‌رسانی دارند و از نظر قانونی، تأثیری بر تاریخ ابلاغ ندارند. لذا اگر شخصی پیامک را ندیده یا شماره‌اش تغییر کرده، نمی‌تواند این موضوع را به عنوان دلیل بر بی‌خبری از ابلاغیه اعلام کند.
نتیجه‌گیری
در نظام قضایی دیجیتال، اصل بر فرض اطلاع مخاطب از مفاد ابلاغیه الکترونیکی است. از این رو:
- تاریخ ابلاغ = تاریخ درج در سامانه ثنا است.
- تاریخ مشاهده = صرفاً قرینه‌ای برای آگاهی واقعی، نه مبدأ مهلت قانونی.
وکیل، قاضی یا اصحاب دعوا باید با این منطق حقوقی آشنا باشند تا از تضییع حقوق یا انقضای مهلت قانونی جلوگیری شود.
مبنای قانونی و نظریه اداره کل حقوقی: «تاریخ درج ابلاغیه در سامانه ثنا» ملاک است.
اکبری با استناد به نظریه‌های مشورتی متعدد اداره کل حقوقی قوه قضاییه، تصریح می‌کند که تاریخ ابلاغ در سامانه ثنا، همان «تاریخ درج ابلاغیه در حساب کاربری مخاطب» است، نه تاریخ مشاهده آن.
به عبارت دیگر، همین که ابلاغیه در «بخش ابلاغیه‌های جدید» در حساب شخص قرار گیرد، قانوناً ابلاغ انجام شده تلقی می‌شود؛ حتی اگر فرد هرگز وارد سامانه نشده و آن را نخوانده باشد.
مستندات و دلایل حقوقی این امر عبارتند از:
- ماده 1 آیین‌نامه نحوه ابلاغ اوراق قضایی الکترونیکی (مصوب ۱۳۹۵): “ابلاغ الکترونیکی، ابلاغی است که از طریق درج در سامانه به حساب کاربری شخص ابلاغ‌شونده ارسال می‌گردد.”
- ماده 18 همان آیین‌نامه: “ابلاغ از زمان درج در سامانه، تحقق‌یافته تلقی می‌گردد و مبدأ محاسبه مواعد قانونی خواهد بود.”
- نظریه مشورتی صادره از اداره حقوقی: “تاریخ درج ابلاغ در سامانه، تاریخ تحقق ابلاغ است و تاریخ مشاهده مؤثر در آن نیست.”
رویه قضایی و مثال کاربردی: عدم مشاهده، دلیل بر بی‌خبری نیست
در عمل نیز، بسیاری از دادگاه‌ها با استناد به همان تاریخ درج ابلاغیه در سامانه، مهلت اعتراض یا تجدیدنظر را محاسبه می‌کنند و دفاعیه‌هایی که به استناد “عدم مشاهده” تنظیم شده‌اند، معمولاً مسموع واقع نمی‌شوند. این امر مگر در مواردی خاص مانند عدم دسترسی اثبات‌شده به اینترنت یا سامانه است.
به عنوان نمونه: در پرونده‌ای در دادگاه تجدیدنظر استان تهران (رأی شماره ۹۹۰۹۹۷۲۲۲۰۴۰۰۵۵۷)، تجدیدنظرخواه مدعی شد که ابلاغیه را ندیده است، اما دادگاه با استناد به تاریخ درج در سامانه و ماده ۱۸ آیین‌نامه، تجدیدنظر را خارج از مهلت تشخیص داد.
مثال کاربردی: فرض کنید رأیی در تاریخ ۱ تیر ۱۴۰۴ در سامانه ثنا درج می‌شود. مخاطب تا ۵ تیر آن را مشاهده نمی‌کند. اگر رأی قابل تجدیدنظر باشد و مهلت تجدیدنظر ۲۰ روزه باشد، مهلت از ۱ تیر آغاز می‌شود نه ۵ تیر، و در نتیجه در ۲۰ تیر به پایان می‌رسد. اگر مخاطب در ۲۲ تیر تجدیدنظرخواهی کند و دفاع کند که “من تازه دیروز متوجه ابلاغ شدم”، این ادعا مسموع نیست مگر آنکه بتواند اثبات کند دچار عذر موجه بوده یا اصلاً دسترسی به سامانه نداشته است.
پیامک‌های ابلاغیه و آثار مشاهده آن
اکبری تأکید می‌کند که پیامک‌هایی که از سامانه ثنا به مخاطب ارسال می‌شود، صرفاً جنبه اطلاع‌رسانی دارند و از نظر قانونی، تأثیری بر تاریخ ابلاغ ندارند. لذا اگر شخصی پیامک را ندیده یا شماره‌اش تغییر کرده، نمی‌تواند این موضوع را به عنوان دلیل بر بی‌خبری از ابلاغیه اعلام کند.
البته مشاهده ابلاغیه، در برخی موارد آثار حقوقی دارد؛ از جمله:
- ممکن است مبنای حضوری شدن رأی تلقی شود.
- در برخی موارد، احراز علم و آگاهی خوانده یا محکوم‌علیه را اثبات می‌کند.
- در شکایت از آرا غیابی، عدم مشاهده ممکن است مبنای واخواهی واقع شود، ولی مانع از شروع مهلت قانونی نیست.
بیشتر بخوانید:
- بخشنامه امکانات جدید قرارداد الکترونیک وکلا تنظیم شده در سامانه عدل ایران
- الزام مراجع غیر قضایی به ابلاغ تصمیمات و آرا از طریق سامانه ابلاغ الکترونیک قضایی